18 września 2017 r. o godz. 12:00 Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił wyrok dotyczący art. 144 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: u.p.e.a.). Trybunał ocenił zakwestionowany przepis w zakresie, w jakim dotyczy on wydania nieruchomości lub opróżnienia lokalu albo innych pomieszczeń, które służą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika i jego domowników.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 144 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie, w jakim odnosi się do egzekucji z nieruchomości lub lokalu (pomieszczenia) służących zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego, jest niezgodny z art. 30, art. 71 ust. 1 i art. 75 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, przez to że nie zawiera regulacji gwarantujących minimalną ochronę przed bezdomnością osobom, które nie są w stanie we własnym zakresie zaspokoić swoich potrzeb mieszkaniowych.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Trybunał stwierdził, że zakwestionowany przepis nie zapewnia osobie eksmitowanej jakichkolwiek gwarancji chroniących ją przed eksmisją „na bruk”. Natomiast z art. 30 Konstytucji wynika obowiązek władz państwowych, aby podmiotom znajdującym się w szczególnej sytuacji osobistej, rodzinnej lub materialnej, wobec których orzeczono nakaz eksmisji, udzielono przynajmniej minimalnych gwarancji służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych. Eksmisje nie mogą prowadzić do bezdomności. Opróżnienie lokalu przez osoby znajdujące się w trudnej sytuacji życiowej bez wskazania jakiegokolwiek lokalu lub pomieszczenia do którego ma ona nastąpić, czyli dokonanie eksmisji „na bruk” nie może być uznane za dopuszczalne w świetle obowiązku poszanowania godności człowieka.
Trybunał uznał także, że zakwestionowana regulacja jest niezgodna z art. 71ust. 1 Konstytucji ponieważ jest źródłem rozszerzania się zjawiska bezdomności, której władze publiczne mają obowiązek przeciwdziałać. Przepisy dotyczące eksmisji z lokalu mieszkalnego w ramach egzekucji w administracji nie zawierają żadnych regulacji chroniących eksmitowanych przed bezdomnością. W szczególności, nie przewidują prawa do pomieszczenia tymczasowego, lokalu zamiennego, lokalu socjalnego czy innych gwarancji proceduralnych zabezpieczających eksmitowanego przed wykonaniem egzekucji „na bruk”. Nie zawierają przy tym ograniczeń podmiotowych, co oznacza, że zagrożone bezdomnością stają się także osoby wymagające od państwa szczególnej ochrony, takie jak osoby małoletnie czy niepełnosprawne.
Ponadto, Trybunał stwierdził, że ustawodawca, stanowiąc normy dotyczące eksmisji wykonywanej w drodze egzekucji administracyjnej, nie wziął pod uwagę postanowień art. 71ust. 1 Konstytucji. Ustawodawca, wypełniając dyspozycję art.71ust.1 Konstytucji powinien stworzyć ramy prawne dla zaradzenia sytuacjom, w których rodziny pozbawiane są stosownej ochrony przed skrajnym pogorszeniem ich warunków bytowych, za jakie uznać należy zagrożenie bezdomnością. Zadaniem organów władzy jest stworzenie warunków umożliwiających rodzinom godną egzystencję. Kiedy warunki bytowe ulegają skrajnemu pogorszeniu, władze publiczne mają obowiązek udzielić rodzinie odpowiedniego wsparcia. Natomiast przepisy dotyczące eksmisji w trybie administracyjnym nie przewidują nawet minimalnej ochrony przed bezdomnością eksmitowanych rodzin, pomimo, że zgodnie z art.71ust.1 Konstytucji, podlegają one szczególnej ochronie państwa.
Trybunał odniósł się także do skutków wyroku. Trybunał podkreślił, że wykonanie eksmisji „na bruk”, bez odpowiednich przepisów ochronnych wywołuje daleko idące konsekwencje społeczne, które w istocie rzeczy są nieodwracalne. Dlatego Trybunał nie zdecydował się na odroczenie wejścia w życie niniejszego wyroku.
Ponadto, Trybunał zaznaczył, że na podstawie treści art. 144 u.p.e.a. można zrekonstruować więcej niż jedną normę prawną. Przywołany przepis był przedmiotem kontroli konstytucyjnej tylko w tej części, w jakiej stanowi podstawę egzekucji z lokali służących zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych. W zakresie niepoddanym kontroli, art. 144 u.p.e.a. pozostaje w mocy i nadal może być podstawą prowadzenia egzekucji w administracji.
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Andrzej Zielonacki, sprawozdawcą był sędzia TK Zbigniew Jędrzejewski.